Tour de Wemeldinge

Kunstmoment Diepenheim

4K-NL-N

Karel de Nerée tot Babberich (1880-1909, Zevenaar) tekende uit tijdverdrijf. Het duurde zestig jaar voordat hij als kunstenaar erkend werd. Behoort tot het symbolisme: de kunst van de geest waarin de traditionele weergave van de werkelijkheid werd vervang door de verbeelding van een mystieke, innerlijke droomwereld. De vrouw werd vaak gebruikt als symbool voor emoties, verleiding of kunst.

Joep Nicolas (1897-1972, Roermond) werd bekend als glazenier/maker van glas in lood-taferelen. Hij ontwikkelde een eigen techniek: synresite. Over lichte grondkleuren donkere vlakken schilderen en dan de lichte laag weer bloot krassen. Het resultaat was vaak collage-achtig. Zijn bekendste werk is De ontbinding (1942). Doet aan Guernica van Picasso denken. Het is een surrealistisch werk, een verzameling van door de oorlog uit hun verband gerukte, normale mensen, dieren en voorwerpen.

Kaspar Niehaus (1889-1974, Groningen) doet sterk denken aan de Franse schilder Seurat. Dat klopt. Criticus en schilder Niehaus bewonderde het werk van de Fransman. Hij kopieerde zijn stijl: Opzetten als een theaterdecor, vlak schilderen met achter elkaar geplaatste elementen. Niehaus gebruikte identieke gestileerde figuren (soms zijn vrouw en hijzelf) in verschillende combinaties voor meerdere schilderijen. Door zijn werk als kunstcriticus had hij te weinig tijd voor schilderen waardoor zijn oeuvre beperkt is gebleven.

Dirk Nijland (1881-1955, Dordrecht) is een schilder van de stilte. Menselijke aktiviteit is niet of nauwelijks in beeld maar wordt wel gesuggereerd, zoals op deze prent de aanwezigheid van een boot met neergestreken zeilen. Nijland wordt gerekend tot de Nieuwe Zakelijkheid met soberheid en objectief realisme als kenmerken. Havenkant, industrieterrein of lege landschappen zijn de favoriete onderwerpen van de Dordrechtenaar. Geen mystiek wel mysterieus.

Richard Ernst Eurich schilderde de Tweede Wereldoorlog

De Britse schilder Richard Ernst Eurich (1903-1992) werd geboren in Bradford, studeerde aan de Slade School London, waar een van zijn rapporten meldde: “Deze student wordt beïnvloed door schilders die niet lang genoeg dood zijn geweest om respectabel te zijn.” Desondanks werd hij voor het grootste deel van zijn loopbaan gezien als een ietwat conservatieve figuur, gespecialiseerd in sfeervolle landschappen en strandscènes, vaak met een vleugje dreigende fantasie.

Zijn vaardigheid in uitgebreide panorama’s werd gebruikt in zijn bijdragen aan het War Artists Advisory Committee, de club die de Tweede Wereldoorlog mocht documenteren met eigen kunstwerken. Eurichs meest bekende bijdrage is die van de terugtrekking uit Duinkerken.

Survivors from a Torpedoed Ship werd oorspronkelijk gecensureerd door de War Artists Advisory Committee, hoewel Winston Churchill het schilderij bewonderde en het als boekillustratie gebruikte.

Het toont twee matrozen die zich vastklampen aan een boot. Eurich stelt hun benarde en aangrijpende situatie tegenover die van een zeemeeuw die op de boot is geland en volledig vrij is om weg te vliegen.

4K-NL-M

Kees Maks (1876-1967, Amsterdam) maakte wisselvallig werk. Hoekige en levenloze schilderijen wisselde hij af met levendige en raak geschilderde doeken. Zijn schilderkunst kenmerkt zich door een stevige en brede verfstreek met weinig oog voor het detail. Maks was de schilder van tuin-, circus– en dansscenes, herkenbaar aan het rossige kleurgebruik.

Jan Mankes (1889-1920, Meppel) was de schilder van het stille intieme isolement. Hij werkte naar de realiteit en richtte zich op zijn directe omgeving. Dat had te maken met het feit dat Mankes tbc had en aan huis was gekluisterd. Die beslotenheid vindt je vooral terug in zijn landschappen met bomen. Het is nevelig, schemerig met wat avondlicht van de maan. Mankes werk lijkt lief en vertederend maar is ook een persoonlijke registratie van de kleine wereld rondom hem.

Melle (1908-1976, Amsterdam) schilderde vlak na de Tweede Wereldoorlog aanstootgevend en daarom was zijn werk lang niet te zien. Zijn schilderijen staan bol van de erotische symboliek. Het is een wonderlijke fantasiewereld met veel aandacht voor seksuele obsessies. Naakt, geslachtsdelen en vrouwenborsten komen regelmatig voor in zijn bizarre en unieke fantasieën.

Sal Meyer (1877-1965, Amsterdam) was een bescheiden naïeve schilder. Naïef omdat hij de alledaagse werkelijkheid eenvoudig en helder in beeld bracht. Hij schilderde stadsgezichten en katten op klein formaat. Noemde zijn werk geen kunst maar kunde. Zijn katten bewegen nooit maar houden de schilder, verveeld, in de gaten. Het werk van Sal Meyer is charmant te noemen.

Andrea Kowch schildert Amerikaans magisch-realisme

Andrea Kowch (1986) is een Amerikaanse schilder die bekend staat om haar magisch-realistische schilderijen uit het Midwesten.
Haar schilderijen tonen vrouwen en dieren in desolate Amerikaanse landschappen. Ze gebruikt een kleine groep vrienden als model.

4K-NL-L

Adriaan Lubbers (1892-1954, Amsterdam) kreeg bekendheid door zijn stadsgezichten, met name die hij maakte in de Verenigde Staten. Lubbers volgde een technische opleiding en raakte door bezoeken aan de USA gefascineerd door de imposante bouwwerken die daar verrezen. Wolkenkrabbers bestonden nog maar net en Amerika bouwde hoger en ‘mooier’. Lubbers maakte tientallen schilderijen van straten en havens, vooral in New York. Altijd in grauwe en grijze tinten. Eigenlijk schilderde Lubbers daarmee een tijdsbeeld.

Reinier Lucassen (1939, Amsterdam) is een criticus van kunstenaars die dwangmatig aan een stijl vasthouden. De Amsterdammer vond stijlvastheid niet relevant omdat het daarmee vasthouden aan een tijdsbeeld was. Volgens Lucassen overvleugelt goede kunst periode en omgeving. Werkelijke kwaliteit is niet gebonden aan die begrippen. In veel van zijn werken verwijst de kunstenaar naar beelden en uitspraken die door hun kwaliteit tijdloos zijn.

Seymour Likely (1988-1994, Amsterdam) was de naam van een Amsterdams kunstenaarscollectief. Achter die verzamelnaam gingen Aldert Mantje, Ivo Vunderink en Ronald Hooft schuil. Zij maakten installaties die op komische wijze de maatschappelijke betekenis van kunst relativeren. In bijgaand voorbeeld zien we biggetjes wachten voor een lessenaar op de komst van Blinky Palermo. Blinky was zowel de naam van een bokspromotor als die van een Duits kunstenaar. De gekleurde biggetjes wachten op de komst van de bokspromotor, de witte op die van de Duitse kunstenaar.

Jacobus van Looy (1885-1930, Haarlem) is bekender geworden als schrijver dan als schilder/kunstenaar. En toch, dit doek Zomerweelde, is een voorbeeld van wat Van Looy kon. Beïnvloedt door de Franse Impressionisten als Monet, schilderde de Haarlemmer grote doeken met tuintaferelen. In ons land was dat op dat moment ongebruikelijk. Dat leverde enthousiaste reacties op van collega’s en negatieve van kunstcritici. Zij hadden het spottend over reuzenperken. Na deze kritiek richtte Van Looy zich vooral op zijn literaire loopbaan.

‘Als je liegt, moet je het wel goed doen’

Kijken wij naar het schilderij dat de Italiaan Felice Casorati in 1912 maakte van een Jong meisje op rood tapijt en dat zich in het museum in Gent bevindt. Het meisje ligt op een vloerkleed als een terrein. Achter haar liggen twee vierkanten zonlicht dat door de ramen is gevallen; zijzelf ligt in de schaduw. Ze heeft een bleek gezicht met volle wimpers, losjes gepenseelde wenkbrauwen en een opvallend rode mond. Dat rood correspondeert mooi met het rood van het kussentje waarop haar arm rust en het rood in het tapijt, zoals haar blauwe jurk en de blauwe glans  in haar haar steeds maar in gesprek blijven met de verschillende blauwen van de spullen om haar heen en het patroon in het kleed. Maar behalve abstract is ook dit schilderij weer figuratief. We kunnen het meisje niet in de ogen kijken, maar wel de kalmte in haar gezicht lezen. Haar linkerhand aait het hondje dat naast haar ligt en haar blik aait mee. Behalve het hondje heeft ze boekjes om zich heen verzameld, doosjes en bloemen, reproducties, fruit, een waaier en een pop. Dat alles samen vormt een wanordelijk stilleven, met -aardig schilderkunstig grapje – ‘echte’ bloemen op het bloemenpatroon in het tapijt. Een introverte hoofdpersoon, dit meisje. De attributen en het hondje zijn haar wereld zolang ze daar languit, met haar benen een beetje gedraaid, op de vloer ligt. Als je kind bent en geluk hebt. Een heel kleed voor jou alleen, en dan ook nog zo’n stilleven om mee te spelen.

Het meisje van Casorati kan al die spullen aan de kant schuiven en haar verbeelding op het tapijt loslaten. Het rood, blauw en het wit kunnen dan iets te betekenen krijgen en misschien kan in dit geval ook het verschil tussen de licht- en de schaduwbanen meedoen. De schilder op zijn beurt had, in plaats van het meisje natuurgetrouw weer te geven, haar achterna kunnen fietsen de fantasie in. Waarmee we in een tweede soort eigen wereld komen, die de kunstenaar in zijn werk kan oproepen. Geen visie op de hem omringende wereld, geen wereldbeeld, maar een nieuwe wereld naast de bestaande. De maker kan met één been in de echte wereld blijven staan, dus de fantasie in de werkelijkheid laten beginnen. Leonardo da Vinci moedigde zijn leerlingen aan om voorstellingen te zien in wolkenpartijen en gestucte muren. Met het patroon in een vloerkleed moet hetzelfde mogelijk zijn. Maar de kunstenaar kan ook zo ver mogelijk de nieuwe wereld in duiken, weg van de bekende. Hij kan wolken, muren en tapijt links laten liggen en met een leeg vel of doek zijn hoofd in wandelen. Al zal hij, als hij wil dat wij hem kunnen volgen, ons toch altijd een beetje houvast moeten geven. Als hij slangen, kolen en gele stenen bedoelt, zal hij herkenbare slangen, kolen en gele stenen moeten laten zien. Zo wil schilder Arie Schippers dat de lichtval in de figuurstukken die hij uit het hoofd schildert consequent is. De voorstelling is niet realistisch, maar licht en schaduw moeten kloppen. ‘Want als je liegt, moet je dat wel goed doen.’

De nieuwe wereld die de kunstenaar maakt is weliswaar niet echt, maar daarbij dan toch behoorlijk echt.

uit: wijd open ogen, stukken over kunst en kijkplezier, Bezige Bij Amsterdam, 2013

Gijsbert van der Wal (1977, Neerrijnen)

Faits divers: de Stille Omgang Amsterdam

Bedevaartprentje van het mirakel, gemaakt door Jacob Cornelisz. van Oostsaenen uit 1518

Op dinsdag 15 maart 1345 ontvangt een doodzieke man in zijn woning aan de Kalverstraat in Amsterdam de heilige communie. Even later braakt hij de hostie weer uit in de brandende haard. De hostie zweeft ongeschonden in de vlammen en verbrandt niet. Zijn vrouw brengt de hostie terug naar de kerk. Maar de volgende dag is de hostie weer in de woning teruggekeerd. Het nieuws van dit wonder verspreidt zich snel. Al een jaar later bezoeken pelgrims deze ‘heilige stede’ (plaats). De bisschop van Utrecht verleent de pelgrims bij hun bezoek aan aflaat van 40 dagen. Er wordt ter plekke een kapel gebouwd, die in oktober 1347 door een vertegenwoordiger van de bisschop van Utrecht wordt ingewijd. In 1578 komt de Heilige Stede in handen van de protestanten; in 1908 wordt de kapel afgebroken. Nog altijd vindt in Amsterdam jaarlijks de Stille Omgang plaats langs de oorspronkelijke pelgrimsroute.

uit: het vaderlandse geschiedenisboek, nationaal archief; Waanders Zwolle, 2003

NL-4K-K

Herman Kruyder (1881-1935, Lage Vuursche) rekenen we tot de expressionisten. Zijn werk zet de toeschouwer vaak op het verkeerde been. Bij nadere beschouwing vinden we wreedheden en wanklanken, die met kinderlijke verwondering zijn neergezet. Kruyder worstelde met zichzelf en zijn omgeving. In zijn schilderijen komt de dreiging vaak van buitenaf en is er verwarring over het paradijs dat verloren dreigt te gaan.

Hugo Kaagman (1955, Haarlem) maakt punk art. Groeide op in de graffiti-scene en werd beroemd en bekend met zijn Delfts blauwe tegels, die geen tegels waren maar doeken van schilderslinnen. In de jaren 80 van de vorige eeuw was graffiti-kunst hot. De gevestigde orde van de kunstwereld nodigde straatkunstenaars uit in galerie en museum te komen tonen wat hun werk inhield. Kaagman maakte sjablonen van verschillende motieven uit diverse culturen die hij combineerde tot grotere voorstellingen. Hij ontdekte daarbij ook zijn eigen Holland en dat leidde tot de befaamde Delfts-blauwe doeken.

Pieter Rudolph Kleyn (1785-1816, Hoge Zwaluwe) heeft een klein oeuvre omdat hij op jonge leeftijd sneuvelde in de Slag bij Quatre Bras. De jonge schilder sloot zich aan bij het leger van Willem I, dat tegen de Franse overheerser (Napoleon) vocht. Er worden met zekerheid 3 werken aan hem toegeschreven, waarvan het bijgaande er één van is. Aan dit werk is een uitgebreide studie van de natuur vooraf gegaan. Het werk is opvallend ruimtelijk en licht. Onervarenheid leidde ertoe dat er een foutje insloop: uitbundige schaduwpartijen bij een bewolkte hemel.

Toon Kelder (1894-1973, Rotterdam) kende verschillende overgangen in zijn werk. Tot de jaren 30 schilderde hij doeken die braaf en donker waren, passend bij de Bergense School. Na de Tweede Wereldoorlog schilderde hij nog maaar zelden en waren zijn werken of streng abstract of gebruikte hij gouache. Het beste werk ontstond in de tussenliggende periode: helderde tinten, diffuse kleurovergangen waardoor een dromerige en mysterieuze sfeer ontstond.