Sjuul Deckwitz: zij huilt, zij lacht

Zij huilt, zij lacht

Zij had twee liefdes en heeft hen verloren. / Vlak na elkaar. / Zij schreide zich onmachtig, / blondeerde heur haar, / sloop, vol doodsgedachten, / langs kleine, louche grachten. / Clara! Emilie? / Zwijgen was haar evenknie.

Zie haar nu lachen naar Evelien – / Nog twee jaar. Dàn zal de gracht / haar schreien weer zien.

Uit: Niet wachten op ontspanning, De Bonte Was Amsterdam, 1985

bron foto: vrouwennuvoorlater.nl

Sjuul Deckwitz (1952)

Louis Malle: ongrijpbaar als een dwaallicht

De Franse filmer Louis Malle (1932-1995, Thumieres, Frankrijk) wordt gerekend tot de Nouvelle Vague, net als Eric Rohmer. Maar grotere tegenpolen zijn niet denkbaar. Waar Rohmer snel zijn vorm en inhoud had gevonden, en die bleef herhalen, zocht Malle naar nieuwe wegen (genres, stijlen en landen). Dat leverde een bont scala aan films op. Van zwart-wit tot kleur, van Franse producties tot Amerikaanse. Van film noir, via western tot semi-autobiografische films. Ongrijpbaar is de term die de lading het beste dekt. Zijn films waren soms regelrechte flops en anderen mogen de tand des tijds ruimschoots overleven. Vooral de semi-autobiografische films (Le souffle au coeur, Lacombe Lucien en vooral Au revoir, les enfants) zijn de moeite waard. Aangrijpend, controversieel, roekeloos en vaak taboedoorbrekend. Als het om de behandeling van seks ging, waren zijn films spraakmakend (overspel, kinderprostitutie en incest).

Malle maakte films met Jeanne Moreau, Brooke Shields, Susan Sharendon, Burt Lancaster, Brigitte Bardot en Lino Ventura om maar eens een paar namen te noemen.

Bijna iedere dag muziek: Johnny Cash

Johnny Cash (1932-2003, Kingsland, USA) is vooral The Man in Black. Een titel van een zelfgeschreven lied waarin hij uitlegt waarom hij meestal zwart gekleed gaat. Het was een statement, gemaakt tijdens een roerige periode in zijn leven. Johnny Cash was een uitgesproken country-zanger, gitarist, singer-songwriter en daarnaast nog acteur en schrijver. Cash was invloedrijk en veelzijdig. Gezien zijn handel en wandel zou je hem a rebel with a cause kunnen noemen. Drank en drugs waren hem niet vreemd en dus een probleem. Hij was gelovig; zette zich in voor de rechten van de American Natives. Beroemd waren zijn optredens in San Quentin en Folsom Prison. En met Bob Dylan werkte hij samen op diens Nashville Skyline.

De levenswandel van Cash was een boek, of nee, een film waard. Die film kwam er ook. Zijn laatste jaren maakten hem fameus doordat hij een meesterlijke hand bleek te hebben om zijn naderende dood onder ogen te zien. Zijn laatste albums stonden in het teken van die dood. Met zijn kenmerkende bariton zong hij nummers van anderen (The Mersey Seat van Nick Cave, bijvoorbeeld). Hij bereidde zich voor op een welverdiende plek in zijn hemel.

Hans Vlek: na een dag hard werken

Na een dag hard werken

Van 8 tot 5 ben ik in ruim twee / in touw met het lossen van zwavel / het schip moet voor donker nog weg

zachte pijn nestelt zich tussen de / schouderbladen – in de ooghoeken / een wat scherpere maar dat is / even wennen

hijs na hijs – onderuit / jonges! roept steeds de meester – / verdwijnt aan een kabel de hemel in / de lucht klinkt beter

zuurkool vult mijn neusgat / als ik tegen zessen thuiskom / de krant laat ik toegevouwen liggen / mijn interesse voor Heinrich Heine / blijkt nihil mijn eetlust

gelukkig uitmuntend

Uit: Zwart op wit, Querido Amsterdam, 1970

bron foto: tzuminfo.nl

Hans Vlek (1947-2016, Amsterdam)

Rubem Fonseca: ‘een schrijver is geen banketbakker noch een pedagoog’

‘Heeft een schrijver goedheid nodig?’ vroeg Amanda. ‘Wat is dat weer voor een idioot geklets?’  viel Luiza haar in de rede, en Amanda vertelde dat ik haar aan het uitleggen was aan welke vereisten zij diende te voldoen om schrijfster te worden. ‘Recepten voor oven en fornuis?’ vroeg Luiza. Ik antwoordde dat volgens sommige auteurs literatuur aangenaam en versterkend dient te zijn, dat wil zeggen: voldoende zoet en smakelijk om bij fijnproevers in de smaak te vallen en de lezer moreel en geestelijk te verfijnen, maar dat de auteur geen banketbakker noch een pedagoog was; goede schrijvers, zoals De Sade, vulden hart en hoofd van de mensen met angst en afgrijzen, omdat het leven nu eenmaal zo was: vol angst en afgrijzen.

Uit: In mijn door lust verdorven leven heb ik slechts liefde voor de sigaar behouden, Wereldbibliotheek Amsterdam, 1999

Rubem Fonseca (1925, Juiz de Fora, Brazilië)

Bijna iedere dag muziek: Sandy Denny

Sandy Denny (1947-1978, Wimbledon) zong folk op z’n Brits(Keltisch). En dat deed ze op onnavolgbare wijze. Bij het zoeken naar de video van Late November bedacht ik me dat ik sinds Sandy de Britse folkzangeres herken aan hoe ze op Sandy’s zangstem lijken. Denny is van enorme invloed geweest op alles wat daarna kwam. Dat had ook te maken met haar bijdrage aan Fairport Convention. De legendarische Britse band die folk koppelde aan rock en daarmee een nieuw publiek aanboorde.

Denny gaf aan Fairport Convention die typisch Brits-Keltische invloed mee die de band tot een internationaal succes maakte. Met haar was de band groots, invloedrijk en een top-act. Na haar afscheid van de band (1970) ging het kwakkelend verder, zowel met Denny als met Fairport. Hier gold: de som was meer dan de delen. Denny’s solo-carrière was geen enorm succes. Voor haar reden om met haar man Trevor Lucas het maar eens in de VS te gaan proberen. Zo ver is het nooit gekomen. Een noodlottig ongeval in huis (van de trap vallen) betekende het einde van een zangeres wiens doorleefde stem zo mooi klank gaf aan eeuwenoude liedjes.

Bernlef: horloge

bron foto: gewoonvoorhem.nl

Horloge

Ik zat op de huisbank van een Zuid-Afrikaan / toen jou alles afgenomen werd / verder was ik nooit van je vandaan

Terwijl mijn gastheer krakend koersen controleerde / en zijn dikke dochter zocht naar gave popmuziek / wat zag jij toen, in je laatste val?

Dit gedicht even duidelijk als de dood / een open boek, een afgesloten hoofdstuk / woorden weggevloeid in aarde, als water

Voor jou werd het nooit meer later / op je horloge dat ik nu verder draag / de tijd door die voor jou noch mij bestaat.

Uit: Aambeeld, Querido Amsterdam, 1998

J. Bernlef (1937-2012, Sint Pancras)

Gerard van Honthorst ‘voerde een wakker penseel’

Gerard van Honthorst (1592-1656, Utrecht) begon als decoratieschilder. Leerde het vak van zijn vader. Vanaf 1616 vertoefde hij in Italië, in Venetië. Kreeg opdrachten van kardinaal Borghese en leerde het werk van Caravaggio kennen. Dat zou van grote invloed op zijn werk zijn. Het meest bekende werk van Van Honthorst waren de nachtelijke taferelen van gezelschappen, schaars verlicht door een kaars (clair-obscur).

Van Honthorst vestigde zijn naam met dit genre na terugkeer in 1620 in de Lage Landen. Daar werden adel en koningshuis (huizen) zijn opdrachtgevers. Dat leverde veel geschilderde portretten van hofdames op. Naarmate de jaren vorderden werd zijn werk classicistischer. Na 1640 slinkte zijn roem. Tijdgenoot Samuel van Hoogstraten schreef over zijn dalende populariteit toen (1678): ‘In zijn bloeitijd voerde hij een wakker penseel, maar, hetzij om de vrouwen te behagen of dat de winst hem in slaap wiegde, hij verviel tot stijve gladdigheid.’

Bijna iedere dag muziek: Chet Baker

Het is het uur van de lamlendigheid, de verveling. Het moment waarop het feestgedruis allang verwaaid is. Er bestaat behoefte aan een rustige toon. Muziek die het gat vult tussen energie en dynamiek. Opladen. Dat gaat het beste met de melancholie van jazz-trompettist en zanger Chet Baker (1929-1988, Yale, USA). Een man met een ongekende cultstatus. Een jonge veelbelovende prins met coole looks (zonnebril op binnen), die een leven lang strijdt tegen status, drugs en drank en uiteindelijk dramatisch om het leven komt in Amsterdam. Maar onsterfelijk is geworden door zijn muziek. Waarvan hier een paar voorbeelden. Chet forever!

Ten Berge: ochtend/het gebeuren

Ochtend/het gebeuren

Bijna winter, spreeuw / Bespiedt de lijsterbes / En steekt zich in de veren

Berijpte snavels, dode vogels in de tuin

Vroege vorst witselt / Het veilig hout. je koude hand / Tast langs mijn huid

As

Bedekt het pad. met zacht getik / Verkilt de norton

En wordt wit

Uit: de cyclus ‘Kockyn’, een Kermiskroniek, Merlyn, jaargang 3, 1965

bron foto: contact.nl (Zutphen-Warnsveld)

H.C. ten Berge (1938, Alkmaar)