Léon Spilliaert schilderde zijn innerlijk landschap

Léon Spilliaert (1881-1946, Belg) was een schilder, illustrator en graficus die vooral bekend stond om zijn mysterieuze, symbolistische werken. Spilliaerts oeuvre toont nachtelijke landschappen, winderige strandtaferelen en buitenaardse portretten en toont zijn voortdurende fascinatie voor het innerlijke emotionele landschap.

Gedurende zijn hele werkzame leven stileerde hij zijn observaties van de werkelijkheid. Terugkerende patronen en stemmingen zijn daarbij belangrijk. Net als de Franse schilder en graficus Odilon Redon, gebruikte Spilliaert vaak pasteltinten om het gevoel van een droomachtige waas te creëren, waardoor zijn werk een onderscheidende, verzachte schoonheid kreeg.

Geboren op 28 juli 1881 in Oostende, België, was hij vaak ziek en bracht hij een groot deel van zijn jeugd door met het tekenen van landschappen rond zijn huis.

Op 21-jarige leeftijd ging hij naar Brussel om te werken als illustrator voor Edmond Deman, een uitgever die gespecialiseerd was in symbolistische schrijvers als Edgar Allan Poe, waardoor hij zijn eigen expressieve schilderkunst kon nastreven.

Tegenwoordig worden Spilliaerts werken bewaard in de collecties van onder meer het Musée d’Orsay in Parijs, het Metropolitan Museum of Art in New York en het Museum of Fine Arts Gent.

Spilliaert stierf op 23 november 1946 in Brussel.

bron: artnet.com

Zeven maal de winter geschilderd

Hendrick Avercamp (1585-1634)

Caspar David Friedrich (1774-1840)

Claude Monet (1840-1926)

Edvard Munch (1863-1944)

Antonij Mauve (1838-1888)

Wassily Kandinsky (1866-1944)

Vincent van Gogh (1853-1890)

bron: AVRO/TROS Nu te zien, januari 2021

Tadema schilderde een verleden waar je doorheen kunt lopen

De Hollandse Engelsman Lourens Alma Tadema (1836-1912, Dronryp) was een kunstenaar van zijn tijd. Een tijd waarin de aandacht vooral gericht was op historie. Niet gek dat de geboren Fries zich vooral richtte op het historische genre. Niet dat er historische gebeurtenissen op zijn schilderijen te zien zijn. Wel een verbeelding van het ‘dagelijks leven’. Wat zijn werk bijzonder maakte zijn de rijkdom en detaillering waarmee geschilderd werd. Tadema bracht een verleden tot leven en maakte er iets van waar je doorheen kunt lopen.

Volgens Mariëtte Haveman die over Tadema schreef in: Het feest achter de gordijnen, was de kunstenaar een zuivere vertegenwoordiger van de belangrijkste esthetische normen uit de 19-de eeuw, die van de informatie, het effect en het kleine sentiment. In de historische werken werd geschiedenis tot leven gebracht door een hint van human interest en een onovertroffen finesse in de uitbeelding van materialen. Het hart van Tadema lag bij de spullen.

bron: virtuele Romeinen met een Victoriaanse oogopslag; uit: Het feest achter de gordijnen – Mariëtte Haveman, Kunst en Schrijven Amsterdam, 2011

David Ligare schildert stillevens met het late middag zonlicht

Al meer dan veertig jaar maakt David Ligare (1945, USA) schilderijen die de oude Griekse filosofie koppelen aan hedendaagse sociale behoeften. Door middel van schilderstijlen zoals het genre, het stilleven en het landschap heeft Ligare leerstellingen van Plato en Aristoteles ingebed in geschilderde scènes die sociale kwesties zoals geletterdheid en dakloosheid als een allegorie voorstellen. Met de Stillevens zet de kunstenaar zijn missie voort door het stilleven een nieuwe betekenis en een nieuwe geschiedenis te geven.

In deze schilderijen gaat het om het late middag zonlicht. De helderheid geeft de tentoongestelde objecten hun ware essentie. En ze scheppen momenten van diepe stilte. In sommige stillevens is er rust. Elk object valt op zijn plaats. Het lijkt alsof ze exact op die locatie bestaan, of ooit zullen bestaan. Het gemak waarmee de dingen op hun plek vallen, wordt ondersteund door een belangrijk thema van Ligare’s werk, balans. Buiten de filosofische betekenis van het woord is een evenwichtige compositie ook het ware doel van de kunstenaar.

Omdat stilte en balans elk object zijn reden geeft om te zijn, is het die late middag zon die alles laat baden in licht. Elke bloem, vrucht en pot staat in schitterend halflicht terwijl hun lange schaduwen samensmelten; een visuele metafoor voor de onderlinge verbondenheid van alle dingen. De kunstenaar schrijft: “Licht, vooral zonlicht, heeft mijn hele carrière mijn oog, geest en hand beziggehouden. Er zit een essentiële waarheid in zonlicht.”

De keuze voor het stilleven als onderwerp is niet alledaags. Geen enkel genre is misschien beter geschikt voor Ligare’s gebruik van allegorie en symboliek. Bedrieglijk eenvoudig, deze schilderijen zijn beladen met betekenis en verwijzing. Elk schilderij is een duwtje in de oproep van de kunstenaar voor een hernieuwde passie voor het vergaren van kennis. In een ingewikkelde wereld waarin we ons bevinden, vertegenwoordigt het pleiten voor Stilte, Balans en Waarheid een weg vooruit.

Hans Makart: wereldberoemd en snel verdwenen

De Oostenrijkse schilder Hans Makart (1840-1884) was tijdens zijn korte leven wereldberoemd in eigen land, Europa en de VS. Zijn overvloedige, academische schilderijen vonden gretig aftrek en zijn fan-schare was groot. Makart leefde een glamour-leven dat getuigde van bandeloosheid, wilde feesten en beeldschone vrouwen. Andy Warhol kon er een puntje aan zuigen!

Makart studeerde aan de Weense Academie voor de Kunsten en werd daar weggestuurd vanwege gebrek aan talent. Makart vertrok naar München en probeerde het daar aan de academie. Met name Carl Theodor von Piloty zag wel het talent. Makart maakte vervolgens reizen naar Londen, Parijs en Italië om zich te laten inspireren door de kunst aldaar. In 1869 vestigde hij zich weer in Wenen en werd professor aan de Academie die hem eerder wegstuurde. In de Oostenrijkse hoofdstad werd op staatskosten een groot atelier ingericht waar vervolgens atelierfeesten een begrip werden. Tijdgenoten Wagner en Liszt waren er regelmatig te gast. Makart werd een leidend figuur in de Weense kunstscene.

Zo snel als zijn ster rees, zo rapide was ook zijn teloorgang. Makart’s stijl was academisch. Hij schilderde grote taferelen met veel personages, allergorieën en portretten van de vele vrouwen die hem omringden. Enigszins nieuw aan zijn werk was de introductie van symbolische elementen. Uitbundig kleurgebruik en veel aandacht voor schoonheid zijn typische elementen van wat wel de Makart-stijl wordt genoemd. In Oostenrijk zou hij nog veel invloed krijgen op het werk van Klimt en Zatzka, de Sezession-kunstenaars. Door een snelle veranderende maatschappij en inzichten en wat kunst zou moeten zijn, verdween zijn kunst naar de achtergrond. Nu zouden wij zijn werk te uitbundig, te weelderig en wellicht kitscherig noemen. Zijn werk getuigt bovenal van een groot vakmanschap zoals uit bijgaande voorbeelden blijkt.

De absurde gedichten van Hans Arp bevielen Bernlef

Een oude catalogus van het Limes Verlag in Wiesbaden bracht mij op het spoor van de gedichten van beeldhouwer/dichter Hans Arp (1887-1966). De absurde gedichten van Arp, vooral in zijn bundel Auf einem Bein uit 1955, bevielen mij omdat Arp er in die bundel in was geslaagd nonsensicale gebeurtenissen binnen de strenge vorm van een sprookje te brengen. In die gedichten heerste een vrolijk soort causaliteit die steevast uitliep op het uit elkaar vallen van vaststaande afspraken en vormen. Zo zijn ook deze gedichten een afspiegeling van wat Arp in zijn beeldende werk interesseerde: het punt waar de vorm terugkeert naar het vormloze (en het vormloze naar een vorm op zoek gaat).

uit: alfabet op de rug gezien – J. Bernlef, Querido Amsterdam, 1995

Hans (Jean) Arp tussen enkele van zijn beeldhouwwerken. bron beeld: stiftungarp.de

Met een groen lijf

De stad en alles daarin is groen / Binnen de kortste keren worden reizigers / die deze stad bezoeken groen. / Velen komen uit verre landen aangesneld / om groen te worden. / Enkelen brengen hun paarden en honden mee / opdat ook zij groen zullen worden. / Alle bewoners van deze stad / op enkele uitzonderingen na / zijn grasgroen en benijden de paar / die al groen als dennebomen zijn. / Slechts één bewoner van deze stad wordt niet groen. / Wat zou hij er niet voor geven om groen te worden! / Volgaarne zou hij dagelijks kleiner en kleiner worden / als hij maar groen was. / Hij lijdt er verschrikkelijk onder / en verkeert in een uiterst opgewonden toestand. / Uit jaloezie slaat hij zachte groene planten kapot. / Hij is ontroostbaar / omdat hij niet groen is. / Met een groen lijf / zo denkt hij / zou het leven kinderspel zijn.

uit: Auf einem Bein – Hans Arp, Limes Verlag, Wiesbaden; vertaling J. Bernlef

Christiaan Kuitwaard schildert schaduwen

Christiaan Kuitwaard (1965) schildert schaduwen. Zijn werk gaat over relativeren en stilte. Zijn stillevens, bomen en zeegezichten worden soms bijna van hun betekenis ontdaan.

Naast de landschappen schildert Christiaan sinds 2010 elke week een zogeheten White Box Painting. Onderwerp: een witgeverfd voorwerp in een witte kist. In 2019 toonde museum MORE een groot aantal uit deze reeks. Behalve schilderijen maakt hij ook objecten en is een hartstochtelijk tekenaar en aquarellist.

Kuitwaard brak landelijk door toen Joost Zwagerman meerdere werken van hem selecteerde voor de tentoonstelling Silence out Loud in Museum Kranenburg te Bergen (2015). Daarna was zijn werk vertegenwoordigt op verschillende landelijke podia, waaronder Museum De Fundatie te Zwolle en Museum MORE te Gorssel. In 2017 was er een solo tentoonstelling in museum Belvédère in Heerenveen. Er verschenen meerdere boeken over zijn werk.

James ‘Jim’ Morrison schilderde een tastbaar verfijnd landschap

James ‘Jim’ Morrison (1932-2020, Schot) werd geboren in Glasgow, studeerde van 1950 tot 1954 aan de Glasgow School of Art. Belangrijk voor zijn ontwikkeling was het vissersdorp Catterline. Hij kwam er voor het eerst in 1955 en vestigde zich er in 1957. Op de Duncan of Jordanstone College of Art in Dundee gaf hij les. Vanaf 1965 verhuisde hij naar Montrose. Daar zou hij meer dan 60 jaar landschappen schilderen. Landschappen die grof en rauw opgezet werden (met penne- en verfstrepen) en die bijna tastbaar lijken. Je zou er in willen stappen. De verfijnde toets kwam later. Hoewel Montrose een onuitputtelijke bron bleek, reisde Morrison veel en vaak. Hij bezocht de Schotse westkust, Skye, Mull, the Borders, Arisaig, Parijs en andere plekken in Frakkrijk. Vanaf 1990 trok het arctisch gebied zijn aandacht. Ook dat landschap werd door de Schot op doek gezet.

Morrison was een begaafd spreker. Hij werd in de UK bekend vanwege zijn optredens op radio en tv.

Herfst gevangen in beeld

Gustav Klimt (1862-1918, Oostenrijk)

Claude Monet (1840-1926, Frankrijk)

Egon Schiele (1890-1918, Oostenrijk)

Hans Andersen Brendekilde (1857-1942, Denemarken)

Gustave Caillebotte (1848-1894, Frankrijk)

Gustave Courbet (1819-1877, Frankrijk)

De begeesterde landschappen van William Merritt Chase

William Merritt Chase (1849-1916, USA) staat bekend als impressionistisch schilder en was zeer productief. Van zijn hand zijn meer dan 2000 schilderijen bekend. Chase was een alleskunner: landschap, interieur, stilleven en portret; hij draaide er zijn hand niet voor om. Meest in het oog springend zijn de landschappen die hij schilderde en die bekend werden als Shinnecock Hills.

Voor Shinnecock Hills (genoemd naar het vakantieparadijs in Long Island) waren de gebruikte kleuren bij Chase donker; na deze periode (1891-1902) was het palet helder en lichter. Bovendien probeerde de Amerikaanse kunstenaar het schilderen in de buitenlucht uit, geleerd van de franse broeders. Chase logeerde in een zomers vakantiehuis, ontworpen door Stanford White. Hij ging er studeren aan de Shinnecock Summer Art School. In de buitenlucht maakte hij zijn landschappen; binnen schilderde hij portretten en stillevens.

In die landschappen kon hij nieuw verworven inzichten kwijt. Vaak bestonden deze schilderijen uit een bovenste helft waarin de zachte transparante wolken een plek kregen. En een onderste helft waarin de aandacht getrokken wordt door diagonale en horizontale lijnen en groepjes kleurvlakken die kruiden, grassen en heide voorstelden. Kleurgebruik en techniek speelden voorname rollen. Het lijkt of Chase het landschap reduceert tot wezenlijke elementen en vlakken en daarmee verwijst de kunstenaar naar de Japanse voorbeelden waarvan hij toen erg onder de indruk was.

De schilderijen wekken een soort optimisme op. Dat heeft iets te maken met het positieve denken over vooruitgang in die tijd, maar zeker ook iets met de zomerse sferen en de plek, vlak aan zee. Er werd door Chase begeesterd geschilderd met plezier in de techniek. Zijn basis, de studie van de hem omringende natuur, en de lol in het schilderproces zijn duidelijk waarneembaar. Niet verwonderlijk dat Chase een gelukkige periode in Shinnecock Hills had, met vrienden om hem heen en ’s avonds gemaskerd bal, partijen en veel feest, zo leert ons de geschiedenis.

bron: Landschaften von Brueghel bis Kandinsky; catalogus tentoonstelling verzameling Hans Heinrich Baron Thyssen-Bomemisza, 2001