Hyperrealisme stemt tot nadenken

In tijden van kunstmatige intelligentie, biomedische technieken en chatgpt dringt de vraag op: wie zijn wij? Wat onderscheidt ons van techniek en hoe ver reikt onze intelligentie? Vragen die we ons kunnen en moeten stellen nu blijkt dat ontwikkelingen razendsnel gaan.

Kunstenaars zijn al langer bezig met dit soort kwesties. Zij roepen de vragen op door hun werk. Werk dat confronteert, stemt tot nadenken. Bijgaand het hyperrealistische werk van Juan Muñoz (1953-2001, Sp), Patricia Piccinini (1965, Sierra Leone) en Ron Mueck (1958, Aus).

Rijd, vlieg, vaar maar bovenal fantaseer!

In het Gorcums Museum aan de Grote Markt in Gorinchem kun je tot begin september 2023 terecht voor het beleven van de tentoonstelling Te land, Ter zee en In de lucht: voertuigen in de kunst. Een twintigtal hedendaagse kunstenaars geeft hun kijk op vervoer. Dat levert veel invulling van dromen op, weerslag van obsessies maar ook verwerking van trauma’s. Een tentoonstelling die de moeite van een bezoek waard is omdat blijkt dat vervoer aanjager van veel vormen van fantasie en verbeeldingskracht is. Een fotografische impressie.

Maria van Oosterwijck schilderde met een caravaggiaans tintje

Schilderes Maria van Oosterwijck (Oosterwyck) was een typisch 17-de eeuwse kunstenaar.Geboren in 1630 in Nootdorp, in de buurt van Delft, dochter van een predikant, schilderde ze stillevens en specifiek vanitas-thema’s. Haar vader nam haar op jonge leeftijd mee naar de galerie van Jan Davidszoon de Heem, die gespecialiseerd was in stillevens. Maria had belangstelling voor bloemen en talent om levendige, realistische taferelen op papier vast te leggen.

Vanaf 1658 werkte ze samen met De Heem en wordt hij haar leraar. Vanaf 1667 schildert ze als zelfstandig verdienende kunstenares. Als De Heem naar Antwerpen verhuist, gaat Van Oosterwijck op eigen benen verder. Ze maakt schilderijen die opvallen door het caravaggiaanse tintje: licht en schaduw geven extra cachet aan haar werk. Het valt op en beroemdheden als; koning Lodewijk de Veertiende, Willem van Oranje en keizer Leopold worden klant.

Maria’s werk bestaat vooral uit bloemencomposities en allegorische stillevens waarin de dood een rol speelt. Ze heeft aandacht voor detail (let op de vlinders!) en gebruikt lichte kleuren. Haar schilderijen zijn soms klein van formaat maar monumentaal van karakter. Haar compositie is doordacht. Ze bestudeert het gebruik van licht, donker en schaduw. Komt daarbij automatisch bij Caravaggio uit. Een bron waaruit ze laaft is ook de 16-de eeuwse Vlaamse schilderkunst.

bron: grote meesters van de schilderkunst – Jordi Vigué, Zuid Boekproducties, 2003

Breitner schilderde het paard veel en vaak

Eén van de favoriete onderwerpen in het oeuvre van schilder George Hendrik Breitner (1857-1923) was het paard.

Hoewel Breitner later zijn reputatie vestigde als kunstenaar van het Amsterdamse stadsleven, was hij aanvankelijk vooral bekend als schilder van het militaire genre. Al op ongeveer achtjarige leeftijd tekende hij oorlogstaferelen, waarin een kluwen van paarden en hun met elkaar vechtende berijders afgebeeld staan.

Aan dit thema valt Breitners ontwikkeling als schilder af te lezen. Hij zou zich gaandeweg ontwikkelen als een schilder die de verhalende kwaliteiten van zijn schilderijen inruilde voor picturale, waarbij de tekening, en daarmee ook de details, vaak verontachtzaamd werden.

(..) Vanaf 1881 tot het begin van de jaren negentig zond hij regelmatig werk met militaire onderwerpen naar tentoonstellingen in binnen- en buitenland. Breitner schilderde altijd de dynamiek van militaire oefeningen in vredestijd. Om deze te bestuderen ging hij gewapend met een schetsboek naar diverse militaire manoeuvres, onder andere in Scheveningen, Brabant en Arnhem. Zijn militaire stukken werden als confronterend ervaren, omdat de onstuimige militairen te paard vaak frontaal op de toeschouwers lijken af te stormen.

Hoogtepunt van de schilderijen met aanstormende paarden is het doek De Gele Rijders dat in 1881 een doorbraak betekende in de waardering voor Breitners werk.

(..) Tot verbazing van velen werd het werk aangekocht voor het Rijksmuseum, een eer die zelfs (tijdgenoten) de gebroeders Maris en Anton Mauve nog niet te beurt was gevallen.

Breitner schilderde het paard ook in andere dan militaire contexten. Een interessant voorbeeld is Het paard van Montmartre dat op de Wereldtentoonstelling  in Antwerpen hing. Hij maakte dit doek in 1884 in Parijs, in zijn atelier in Den Haag schilderde hij het in één dag helemaal over, voordat hij het naar België stuurde.

(..) Er valt op dit werk niets van de dynamiek van het militaire genre te bespeuren. De melancholieke stemming die Het paard van Montmartre uitstraalt, keert later terug in Breitners Amsterdamse stadsgezichten waar de werkpaarden hun moeizame bestaan lijdzaam lijken te ondergaan.

uit: Breitner, 1857-1923, schilderijen, tekeningen, foto’s; Toth Bussum, 1994

Mode-ontwerper Van Beirendonck is een Antwerpse Papoea

Walter van Beirendonck (1957, Brecht), wereldberoemd Belgisch mode-ontwerper, komt uit een dorp bij Antwerpen. Het cyclisch terugkerende rooms-katholieke carnaval kan in zijn jeugd dus nooit ver weg zijn geweest. Mijn eerste indruk bij het zien van Van Beirendoncks werk: een grote carnavaleske verkleedpartij. En als je wat langer kijkt, doemen ook beelden op van de schilderijen van James Ensor (1860-1949) : De intrede van Christus in Brussel. Mensen met gezichten als maskers. Ook dat is België.

Recentere invloeden op het werk van Van Beirendonck komen niet zelden van ver buiten België. Uit Oceanië, Papoea (Irian Jaya) en Papoea Nieuw-Guinea bijvoorbeeld. Van Beirendonck observeert hoe in deze tribale culturen mensen tijdens feesten transfomeren, van gedaante wisselen, zichzelf in beelden veranderen. Daarnaast heeft hij, zo blijkt uit zijn museale tentoonstellingen en de begeleidende catalogi, belangstelling voor de context waarin dat gebeurt. Hij verdiepte zich in de bijbehorende rituelen en ceremoniën die analogieën vertonen met een feest als carnaval.

Deze interesse van Van Beirendonck maakt van hem een onstuitbare Antwerpse Papoea.

uit: Antwerpse Papoea; uit: wolven op het ruiterpad – Tijs Goldschmidt, Atheneum, Polak & Van Gennep Amsterdam, 2022

James Ensor: de intrede van Christus in Brussel.

 

De windstille landschappen van Ortega Muñoz

Godofredo Ortega Muñoz (1899-1982, Spanje) schilderde het Spaanse landschap in al zijn georgrafische vormen; het weidse van Soria; de rode aarde van Rioja; de afgelegen streken van Castillië. Toch ontbreekt in al zijn landschap-schilderijen iets typisch Spaans; de wind.

Na zijn middelbare school vertrekt de jonge Ortega Muñoz naar Madrid waar hij als autodidact in het Prado gaat studeren. Het gaat hem om de klassieke (Spaanse) meesters. Die belangstelling duurt niet lang: hij wil schilderen in de open lucht. Landschappen. In de schilderijen uit de begintijd overheersen grote, brede penseelstreken die getuigen van losheid en aandacht voor de effecten die je met het spatel kunt bereiken. De Spanjaard zoekt naar de speling van het zonlicht.

Tussen 1925 en 1930 reist de Spaanse kunstenaar door Europa, Klein Azië en Egypte. Hij leeft van wat het schilderen opbrengt. In de dertiger jaren gaat zijn belangstelling uit naar het boerenleven, het leven op het platteland. De schilderijen worden vlakken en lijnen met vooral oker-, grijs- en terratinten. Door wrijven, wissen en schrapen ontstaan effecten die zijn landschappen kenmerken. Tot aan zijn levenseinde blijven de landschappen een terugkerend onderwerp. Archaïsch, niet idealistisch, teruggebracht tot korte penseelstreken, ritmisch in parallelle banen, schaduwlijnen. Soberheid die horizonten opent, dat is wat Ortega Muñoz probeert te laten zien.

bron: Van Picasso tot Tápies, Waanders Zwolle

Giovanni Boldini schilderde de ‘rich and famous’

Kijkend naar de portretten van Giovanni Boldini (1842-1931, Ferrara, It) valt op dat het om vrouwen gaat die geen moeite hebben de weelde, die hen omringt, te tonen. Dat klopt want Boldini was de kunstschilder van ‘the rich and famous‘ tijdens, wat genoemd wordt, de Belle Epoque.

Boldini was een virtuoos en bewoog zich in de sociale, aristieke en literaire scene van Parijs. Parijs dat zich in de Belle Epoque bevond. De Belle Époque is een periode in de Europese geschiedenis van het einde van de 19de eeuw tot het begin van de Eerste Wereldoorlog. De periode die werd gekenmerkt door algemene welvaart, een enorme ontplooiing van de kunsten en wetenschappen en een hoge mate van maatschappelijke rust.

Boldini, geboren in Ferrara, Italië in 1842, bracht het grootste deel van zijn carrière door in Parijs. Hij was een goede vriend van schilder Degas en ook van schrijver Proust, en bewoog zich in aristocratische en hogere middenklasse kringen.

Tijdens zijn leven genoot hij veel succes en werd hij de favoriete portrettist van een rijke, internationale klantenkring. In Parijs, de modehoofdstad van de wereld, had hij zijn gelijke niet als het ging om het portretteren van prinsessen en rijke erfgenamen – altijd in de mooiste jurken. 

Zijn onnavolgbare stijl heeft zijn werken tot getuigenis gemaakt van dat verloren tijdperk in Parijs.

Beeldhouwers Córdova en Vergener roepen op tot beschouwen

Twee beeldhouwers wiens werk oproept tot beschouwen. Bij Cristina Córdova gaat het om zaken als: geslacht, ras, schoonheid en macht. Bij Willy Vergener komt vervuiling en aantasting van ons milieu aan de orde. Córdova maakt haar sculpturen van klei; Vergener snijdt zijn beelden uit hout.

Cristina Córdova (1976, USA) komt oorspronkelijk uit Puerto Rico en maakt figuratieve beelden die de grens verkennen tussen het materiaal en wat het bij de kijker oproept. Door haar Latijns-Amerikaanse opvoeding gedreven bevraagt haar werk sociaal-culturele opvattingen over zaken als: geslacht, ras, schoonheid en macht.

De beelden zijn levenloos, drukken toch aanwezigheid uit en kunnen een spiegel zijn voor onze diepste verlangens en onze doelen, aldus de Amerikaanse.

Willy Verginer (1957, It) maakt hyperrealistische gebeitelde houten sculpturen die even aangrijpend als absurdistisch zijn. Verginer’s precieze sculpturen tonen mensen en dieren in situaties die verwijzen naar spanningen tussen natuur en mens. De moeizame relatie tussen de hedendaagse industrie en het landelijke dierenleven zijn een veel voorkomend motief in zijn werk, net als een grafische afbakening in kleur. Verginers werken geven commentaar op hedendaagse vervuiling en aantasting van het milieu en betrekken menselijke proefpersonen als passieve waarnemers of zelfs actieve bijdragers aan deze vernietiging.

Robert John Thornton eerde Linnaeus met zijn werk

De Britse arts en botanisch schrijver Robert John Thornton (1768-1837) was een grote bewonderaar van de Zweed Carl Linnaeus, die we kennen als diegene die een systeem ontwikkelde om planten en dieren een naam te geven. Toen Robert zijn boek “The Temple of Flora” schreef, droeg hij het op aan Linnaeus. Robert wilde dat zijn boek het allerbeste geïllustreerde botanische boek ooit zou worden, een ode aan Linnaeus’ werk.
Idee was om 70 grote platen exotische planten te maken volgens het classificatiesysteem van Linnaeus. Een ander belangrijk en onderscheidend aspect van Roberts illustraties was dat de planten in hun oorspronkelijke omgeving te zien zijn.

Helaas moest Robert, werkend met de allerbeste illustratoren van zijn tijd, de productie van het boek stopzetten na slechts achtentwintig plantenillustraties. Hij had geen geld meer en het project liep vast. Zelfs in zijn onvoltooide staat blijft het een van de meest uitstekende projecten van botanische illustraties ooit gemaakt. Hoewel Robert overdreven ambitieus was met zijn doelen voor de “Tempel van Flora”, wordt het werk nog steeds beschouwd als een van de mooiste botanisch geïllustreerde boeken ter wereld.

bron: thedailygardener.org

Arthur Wesley Dow richtte zich op de essentie van de compositie

Arthur Wesley Dow (1857-1922, USA), vooral bekend om zijn innovatieve houtsneden in kleur, was een ervaren schilder, graficus en fotograaf en een centrale figuur in de Amerikaanse kunst- en ambachtsbeweging.

Zijn invloedrijke handleiding Composition (voor het eerst gepubliceerd in 1899) maakte zijn artistieke theorie duidelijk op basis van Japanse ontwerpprincipes. Het boek veranderde de ontwikkeling van kunstonderwijs in de Verenigde Staten aanzienlijk. Een van de meest opvallende modernisten die geïnspireerd waren door Dow’s principes zijn Georgia O’Keeffe (1887-1986) en Max Weber (1881-1961).

Marsh Creek (ca. 1914), hierboven,  is een voorbeeld van Low’s opvattingen over compositie. De kleur houtsnede legt de indruk van een kustlandschap in de schemering vast. De print is een voorbeeld van vereenvoudiging van vormen met behulp van een vlakke, decoratieve benadering en gericht op de essentiële elementen lijn, kleur en toon en de harmonieuze rangschikking van lichte en donkere delen binnen een compositie.